Na początku powiedzmy, co kryje się pod pojęciem rębni? W uproszczeniu rębnia jest określonym sposobem użytkowania i odnawiania lasu. Obejmuje zespół zasad i czynności mających na celu stworzenie najkorzystniejszych warunków dla powstania i wzrostu nowego pokolenia lasu, zapewniając jego ciągłość i trwałość. Temat jest dość złożony i uregulowany przez obowiązujące leśników instrukcje i zasady. Zainteresowanych tematem odsyłam do lektury http://rebnie.wl.sggw.pl/Klasyfikacja.htm

Na czy polega nowy model rębni?

            Najogólniej rzecz ujmując rębnia zachowawcza sprowadza się w trakcie prowadzenia cięć odnowieniowych do trwałego wyłączenia z użytkowania od 5 do 10% miąższości drzew w ramach odnawianej powierzchni manipulacyjnej. W tym wypadku należy wytypować fragmenty lasu cechujące się ponadprzeciętnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, które pozostaną na gruncie, aż do ich naturalnego rozkładu. Rębnia ta jest przeniesieniem doświadczeń z realizacji gospodarki leśnej, m.in. w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, gdzie uzyskała pozytywne opinie w aspekcie utrzymania i podnoszenia bioróżnorodności gatunkowej.

            Omawiane zagadnienie w realiach prowadzonej przez nadleśnictwo gospodarki leśnej stanowi, póki co, dość świeży temat, którego zagadnienia postaram się w tym artykule pokrótce wyjaśnić.

            Geneza wprowadzenia rębni retencyjnej w Lasach Państwowych wiąże się z założeniami Unii Europejskiej, która tworzy narzędzia umożliwiające „walkę” ze zmianami klimatu, zagrożeniami dla bioróżnorodności i degradacją środowiska naturalnego. Skutkami tych działań, wpisującymi się w koncepcję Europejskiego Zielonego Ładu, w aspekcie gospodarki leśnej było stworzenie przez Komisję Europejską dokumentu pn. „Dobrowolne Wytyczne w zakresie Gospodarki Leśnej Bliższej Naturze”. Jest to zbiór wytycznych mających doskonalić kształtowanie wielofunkcyjnego charakteru lasów, z podkreśleniem konieczności ochrony bioróżnorodności biologicznej i zwiększonego pochłaniania węgla przez ekosystemy leśne przy jednoczesnym zachowaniu produkcyjnych funkcji lasów. Istotną konkluzją ww. „Wytycznych...”, było stwierdzenie, że najważniejszymi czynnikami zagrażającymi bioróżnorodności leśnej jest wykonywanie zrębów zupełnych i usuwanie wszystkich drzew z powierzchni manipulacyjnej.

            Powyższy kierunek wyznaczony przez UE został zaimplementowany przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska  i w następstwie przekazany do wdrożenia w Lasach Państwowych.

            Realizując powyższe wytyczne, Dyrektor Generalny LP podpisał zarządzenia: nr 87 (z dnia 12.07.2024 r.),  w sprawie wytycznych dotyczących ograniczenia rębni i cięć zupełnych w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe (PGL LP) oraz zarządzenie nr 90 (z dnia 27.07.2024 r.) w sprawie wytycznych dotyczących ograniczenia cięć rębniami zupełnymi w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe. Na ich podstawie nadleśnictwa zobowiązane są do ograniczenia stosowania rębni zupełnych oraz rębni gniazdowej zupełnej, w ich klasycznym wydaniu, polegającym na usunięciu wszystkich drzew z powierzchni manipulacyjnej na rzecz korzystania z rębni złożonych oraz zastępowanie rębni zupełnej rębnią zachowawczą.

            Należy w tym miejscu wtrącić ważną uwagę, aby nie stworzyć ewentualnych wątpliwości, że powyższe zasady są w jakimś rozumieniu środkiem naprawczym na dotychczasowy (niewłaściwy) sposób prowadzonych rębni – tak nie jest. Wprowadzane zmiany są jedynie przyjęciem nieco większych ograniczeń, niż stosowane do tej pory.

            Nadleśnictwa prowadziły dotychczas cięcia zgodnie z wszystkimi obowiązującymi zasadami i przepisami,  obligatoryjnie pozostawiały w realizowanych rębniach stary drzewostan na co najmniej 5% powierzchni manipulacyjnej. Tak zostawione kępy starodrzewu, w stanie nienaruszonym mają pozostać  do ich naturalnego rozkładu. Dodatkowo, na większości odnawianych powierzchni pozostawiano też pojedyncze drzewa, tzw. nasienniki. Sporadyczne sytuacje, gdy takich elementów nie pozostawiano stanowiły wyjątki od reguły, dopuszczalne i uzasadnione, np. w przypadkach małej powierzchni zrębu (<1ha) lub przy rębniach klęskowych (powstałych na skutek zdarzeń losowych spowodowanych wiatrami czy występowaniem szkodników owadzich).

Jak będą realizowane cięcia „inne niż rębnie zupełne” w najbliższych latach?

            Stosowane dotychczas cięcia zupełne (np. w rębni Ib, IIIa), należą do najczęściej wykorzystywanego w naszych warunkach sposobu wymiany pokoleń leśnych ze względu na specyfikę występujących drzewostanów i warunków siedliskowych warunkujących sposób odnowienia lasu. Ze względu na ich zalety i długą praktykę  stosowania powinny nadal odgrywać dużą rolę w zagospodarowaniu drzewostanów. Model rębni zachowawczej będzie stanowić ich modyfikację, polegającą na pozostawianiu na powierzchni zrębowej większej ilości fragmentów starego lasu oraz elementów cennych z punktu widzenia hodowlanego i przyrodniczego.

            Stosowanie rębni zachowawczej będzie wymagało zmian w organizacji pracy i planowania prowadzenia gospodarki leśnej. Głównym założeniem jest pozostawienie na powierzchni manipulacyjnej około 10% drzew w formie większych i mniejszych rozproszonych kęp oraz pojedynczo stojących drzew. W jej przypadku nie ma specjalnych ograniczeń dotyczących wielkości i kształtu powierzchni zrębowej (w warunkach USA jest ona prowadzona na obszarach nawet kilkunastohektarowych). Pozostawianie większej ilości fragmentów starego drzewostanu podniesie też walory estetyczne krajobrazów leśnych.

            Rębnia retencyjna przy licznych jej zaletach może mieć też kilka potencjalnych zagrożeń, takich jak ograniczenie wielkości pozyskania drewna realizowanego na dotychczasowych zasadach, większą pracochłonność przy jej realizacji oraz ryzyko przedwczesnego zamierania i rozpadu pozostawionych fragmentów starych drzew, co może wiązać się z ryzykiem zagrożenia dla stanu sanitarnego drzewostanów znajdujących się w ich sąsiedztwie. Większe niż przy rębni zupełnej będą też oddziaływania starodrzewu na młode pokolenie lasu, związane z ich zacienieniem, konkurencją korzeniową, a później  uszkodzeniami powodowanymi przez zamierające i upadające z czasem stare drzewa.

            Wprowadzane modyfikacje powinny mieć pozytywny wpływ na zwiększenie bioróżnorodności w Lasach Państwowych, pozwalając na zachowanie ich trwałości i wielofunkcyjnego charakteru.

Do napisania tego artykułu wykorzystano wyniki ekspertyzy w zakresie postępowania praktycznego, związanego z realizacją Zarządzenia nr 87 DGLP z dnia 12.07.2024 r. (z późn. zm.) na obszarze RDLP w Białymstoku, przygotowaną przez prof. dr hab. Bogdana Brzezieckiego, oraz dostępne w internecie wyniki badań nad rębnią zachowawczą prowadzone w USA (Pacyfic Northwest).